چشم انداز صنعت کاغذ در کشورهای شورای همکاری خلیج فارس

چشم انداز صنعت کاغذ در کشورهای شورای همکاری خلیج فارس

(Outlook for Paper Industry in GCC )

کشورهای شورای همکاری خلیج فارس شامل عربستان سعودی ، امارات متحدۀ عربی ، کویت ، قطر ، عمان و بحرین در سال 2006 بیست و پنجمین سالگرد تاسیس این شورا را جشن گرفتند . بعد از نفت که ثروت اصلی و صنعت شماره یک کشورهای یاد شده می باشد صنایع کاغذ نیز کم کم بعنوان صنعتی قابل توجه و مهم در این کشورها مورد توجه واقع شده است . بنظر میرسد طبق برنامه های آینده درنظر گرفته شده برای این منطقه و با توجه به حجم سرمایه گذاریها در زیرساختهای مورد نیاز، کشورهای حوزۀ خلیج فارس در آینده، یکی از تامین کننده ها در این صنعت به شمار خواهند آمد بطوریکه در سالهای 2001 تا 2011 در طی یک محدودۀ ده ساله، رشدی در حدود 8% در صنعت کاغذ این کشورها رخ داده است البته در این مدت رشد کلی کشورهای شورای همکاری خلیج فارس طبق یک ارزیابی حدود 49% برآورد شده است .

در سال 2009 حداقل رشد منطقهGCC (Gulf Cooperation Council) 1% بوده که در سال 2011 به مدد افزایش قیمت نفت خام به حدود 5% رسید البته افزایش قیمت نفت خام فواید فراوانی برای حوزه GCC و صنایع آنها نیز در بر داشت .

بدلیل افزایش قیمت نفت خام و ثبات قیمت متوسط 75 دلار در هر بشکه در این منطقه و به تبع آن افزایش درآمد مازاد کشورهای GCC تا حدود 11% در سال 2011 و ثبت رکوردی معادل 354 میلیارد دلار ذخیرۀ ارزی برای این کشورها ، محرک و انگیزۀ بسیار قوی برای سرمایه گذاری در صنایع کاغذ ایجاد شد .

علاوه بر موارد مذکور سرمایه گذاریهای خصوصی و تسهیلات اعطایی بانکها با توجه به نرخ بهرۀ کم و بازپرداخت های بلند مدت عامل مهم دیگری برای رشد و سرمایه گذاری در صنایع کاغذ در کشورهای حوزه خلیج فارس می باشد .

کشورهای حوزۀ خلیج فارس

کشورهای حوزۀ خلیج فارس عمدتاً مناطق خشکی هستند و فقدان دو فاکتور مهم و اصلی ساخت کاغذ یعنی آب و الیاف در آنها عمده ترین مشکل پیش روی این صنعت می باشد . تامین آب بسیار پر هزینه و گران بوده (فقط از طریق جداسازی نمک از آب شور)و الیاف هم بدلیل عدم تولید داخلی بایستی بصورت کاملاً وارداتی تامین شود البته وابستگی کامل به واردات خمیر و الیاف برای ثبات تولید و تجارت کارخانجات انتخاب مناسبی نخواهد بود .

جدول شماره یک میزان جمعیت و رشد تقاضا در کشورهای حوزۀ خلیج فارس را نشان میدهد .

جدول 1-شاخص رشد
نام کشور	رشد ناخالص(درصد تغییر)	جمعیت
عربستان سعودی	7/3	977,136,27
امارات متحده عربی	2	070,264,8
کویت	3	000,845,2
قطر	1/18	000,300
عمان	6	391,331,2
بحرین	8/1	705,214,1

میتوان الیاف بازیافتی را به چند دسته به شرح ذیل تقسیم نمود .

• کاغذهای باطلۀ اداری مخلوط (Mixed office waste -MOW)
• کناره بری های مقوای دوبلکس سفید (Duplex Board cutting -DBC)
• کناره بری ها و آخال مقوای کنگره ای (New Corrugated Carton -NCC)
• کارتن و مقوای کنگره ای قدیمی(Old Corrugated Carton -OCC)
• روزنامه ها و مجلات قدیمی (Old Newsprints Paper -ONP)
• روزنامه ها و مجلات مازاد چاپ (Over Issued Newspaper -OINP)

الیاف بازیافتی از کارخانجات  بسته بندی ، سوپر مارکتهای بزرگ و صنایع چاپ و نشر و بعضاً جمع آوری از سطح شهر تامین می شوند البته صادرات منابع یاد شده به منظور کسب درآمد بیشتر با توجه به قیمت جهانی و صادرات الیاف بازیافتی نیز مشکل عدیده ای برای مصرف کنندگان داخلی الیاف بازیافتی بوجود آورده که بهر حال تولیدکنندگان بایستی به یک محدودۀ ثابت دسترسی به این الیاف دست پیدا کنند .

نگاه کلی به صنعت

اگر چه صنایع کشورهای همکاری حوزۀ خلیج فارس هنوز به یکپارچگی لازم نرسیده اند ولی می توان یک دورنمای کلی از چگونگی شکل گیری از وضعیت صنایع در این کشورها را ترسیم نمود .

تعداد محدودی از مصرف کنندگان محلی شروع به انعقاد قراردادهایی با بازرگانان و تولیدکنندگان در خاور دور ، اروپا ، کانادا و کشورهای اسکاندیناوی نموده اند اما دریافتند که صادرکنندگان زمانی بازار را مورد هدف قرار میدهند که عرضه و تولید آنها  بیشتر از تقاضا باشد یا هنگامی که تولیدکنندگان محلی در وضعیت بحرانی قرار داشته باشند که مجبور باشند هزینه های سنگینی بپردازند این خرید و فروش بازتاب مشارکت همکاری استراتژیک نمی باشد .

عربستان سعودی یکی از بزرگترین کشورهای مشارکت کننده در اقتصاد کشورهای حوزۀ همکاری خلیج فارس بوده و دارای یکی از بزرگترین ذخایر نفت در جهان می باشد .و بیشترین جمعیت را که تقریباً حدود 2/24 میلیون نفر می باشد  در بین کشورهای این منطقه دارد .

جدول 2- واردات خمیر چوب در هزار تن
نام کشور	خمیر سوزنی برگ	خمیر پهن برگ	خمیر کرافت رنگبری نشده	خمیر فلاف تیمار شده و تیمار نشده	جمع کل
عربستان سعودی	38	89	4	84	210
امارات متحده عربی	33	69	0	8	108
کویت	9	19	4	5	32
قطر	0	0	1	1	2
عمان	0	0	1	4	5
بحرین	8	19	1	1	21
جمع کل	88	177	11	103	376

کاغذ تیشو :

مصرف کاغذ تیشو در عربستان در مقایسه با بقیۀ کشورها خیلی بالاست مخصوصاً زمانی که پارچۀ نخی در دسترس نیست (299000تن در سال ) در حال حاضر عرضه و تقاضای کاغذ تیشو نسبتاً با هم برابر است .

در طی 5 سال گذشته مصرف کاغذ تیشو در خاورمیانه نزدیک به 26% رشد کرده است اما این رقم در کشورهای حوزۀ خلیج فارس به 39% رسیده است  روند مصرف کاغذ تیشو بصورت مداوم در حال رشد می باشد  .

اولین کارخانه دولتی کاغذ تیشو در عراق در سال 1970 توسط شرکت  Gulf Paper(GPMC)تاسیس شد که در سال 1980 در کویت شروع به فعالیت نمود .

اما شرکت SPMC درشرق عربستان سعودی هنگامی که بزرگترین کارخانۀ تولید کاغذ را در منطقه کشورهای همکاری خلیج فارس در سال 1991 برپا کرد تاریخچۀ عربستان سعودی را تغییر داد. زمانی که خشکسالی و فقدان منابع ماده اولیه در عربستان مطرح شد  این حرکت شجاعانه شرکت در آن زمان مورد توجه واقع شد تا این تاریخ این شرکت یکی از بزرگترین تولید کنندگان کاغذ تیشو در منطقه است . اخیراً شرکت  SPMC ظرفیت تولید خود را افزون بر 000,50 تن در سال افزایش داده است .

افزایش ظرفیت تولید در کارخانجات منطقه همچنان  ادامه دارد :

• کارخانه صنعتیGulf Paper(GPIF)، 000,30 تن در سال ( ریاض) .
• کارخانه کاغذ (ADNIP) ، 35000تن در سال( ابوظبی- امارات متحده عربی) .
• کارخانۀ کاغذ Crown در اجمان با 23000تن در سال (اجمان- امارات متحده عربی) .

اگر چه طرح گروهQueenex جهت ساخت کارخانه کاغذ تیشو به تاخیر افتاده است ، ولی مطمئناً در آینده ای  نه چندان دور با ظرفیت 40000تن در سال به انجام خواهد رسید .

	جدول3-نگاه کلی به تولیدات
	نام کشور	مکان	محصول	میزان تولیدات (تن/سال)	کارخانه حوزۀ خلیج فارس
	عربستان سعودی	جده	ورق	000,500	Middle East Paper Company
	عربستان سعودی	ریاض	ورق	000,24	Gulf Paper Industries Factory
	عربستان سعودی	دمام	ورق	000,170	Arab Paper Manufacturing
	امارات متحده عربی	دبی	ورق	000,105	Union Paper Mill
	امارات متحده عربی	ام القوین	ورق	500,6	AL Jazeera Paper Mills
	امارات متحده عربی	ام القوین	ورق	000,6	Umm Al Quwain Paper Products
	قطر	قطر	ورق	000,3	Al Suwidi Paper Factory
	امارات متحده عربی	جبل علی دبی	کاغذ بهداشتی و ورق	000,66	Gulf Paper Manufacturing
	کویت	کویت	کاغذ بازیافتی	000,20	United Paper
	عربستان سعودی	ریاض	ورق دولا	000,150	Paper Mill  Obeikan
	عربستان سعودی	دمام	کاغذتیشو	000,180	Saudi Paper Manufacturing
	امارات متحده عربی	ابوظبی	کاغذ تیشو	000,20	Abu Dhabi National Paper Mill(ADNIB)
	بحرین	بحرین	کاغذ تیشو	000,12	Olayan Kimberly Clark
	امارات متحده عربی	جبل علی دبی	کاغذ تیشو	000,12	Emirates Paper Mill
	عربستان سعودی	ریاض	کاغذ تیشو	000,12	Gulf Paper Industries Factory
	کویت	کویت	کاغذ تیشو.	000,17	Gulf Paper Manufacturing
	امارات متحده عربی	اجمان	کاغذ تیشو	000,30	Crown Paper Mills
				500,333,1

کاغذ بسته بندی :

بدلیل رشد اقتصادی و افزایش آگاهی مصرف کنندگان و ملاحظات زیست محیطی تقاضا برای مقوای کنگره ای بصورت چشمگیری افزایش یافته است . بدلیل افزایش شدید تقاضا و تغییر الویتهای مصرف کنندگان، صنعت بسته بندی همچنان در حال پیشرفت بوده و تغییرات آن رو به رشد و بسیار سریع می باشد . مصرف کاغذ بسته بندی در منطقۀ حوزۀ خلیج فارس تقریباً3/1 میلیون تن در سال می باشد که حدود 1میلیون تن کاغذ در سال در حوزۀ خلیج فارس تبدیل میشود که این مقدار از لحاظ حجمی قابل توجه می باشد .

پروژه های زیادی در دست احداث است: صنایع کارتن سازی United یکی از بزرگترین کارخانه های ورق سازی در منطقه است که دو کارخانه در شهر جده در عربستان سعودی دارد اخیراً UCICبا خرید شرکت AL-Babtian در ریاض ظرفیت تولید خود را  به 40000تن در سال افزایش داده است که تقریباً پاسخگوی تقاضای در حال رشد بسته بندی خواهد بود .

کارخانه کارتن سازی ریاض (Al Rajhi Group)

کارخانه کارتن سازی ریاض (Al Rajhi Group) دومین واحد ورق سازی خود را در جده در سال 2010 راه اندازی کرده    Al Rajhi Group همچنین اعلام کرده است که قصد دارد کارخانه ای با ظرفیت 150000تن در ریاض تحت حمایت شرکت Watania ایحاد کند. بسته بندیEastern (Indevco Group) همچنین واحد تبدیل خود را در جده راه اندازی نموده و سعی دارد ظرفیت تبدیل خود را در جده و دمام افزایش دهد . به غیر از این ، شرکتArabian Packaging  در دبی خط ورق سازی خود را با عرض280سانتیمتر راه اندازی کرده است .

ازآنجاییکه سازندگان کارتن همواره در تلاش هستند که در بازار رقابت کنند در نتیجه روند جایگزینی الیاف بکر با الیاف بازیافت همچنان ادامه دارد تا جاییکه مقاومتهای فیزیکی و شیمیایی الیاف بکر و بازیافتی تا حدود زیادی بر هم منطبق باشند هنگامیکه محاسن و صرفۀ اقتصادی الیاف بازیافتی بیشتر باشد میتوان از برخی از تفاوتهای مقاومتی چشم پوشی کرد .

قیمت و میزان تولید الیاف بکر وضعیت مناسبی در سالهای آتی نخواهد داشت در نتیجه روند جایگزینی الیاف بکر با بازیافت باید در پیش گرفته شود .

در حال حاضر در منطقه GCC  کارخانه Mepco در حال تولید کاغذ تست لاینر با کیفیت مطلوبی است که می تواند در برخی موارد بجای کاغذ کرافت استفاده شود . همچنین کیفیت کاغذ فلوتینگ بازیافتی تولید شده نیز می تواند جانشین فلوتینگ نیمه شیمیایی(SCF) شود . اکثر سازندگان کارتن محلی کاغذ فلوتینگ نیمه شیمیایی (SCF) را وارد نمی کنند چون کاغذی که در دسترس است به اندازۀ کافی قوی بوده و برای مصارف محلی مناسب می باشد . علاوه بر آنچه که در بالا گفته شد هنگامی که با SCF مقایسه می شود مقرون به صرفه می باشد .

 Arab Paper Company یا شرکت Waraq در سال گذشته  تصمیم به گسترش پروژه ای داشت که ظرفیت خود را تا 000,400 تن در سال تا آخر سال 2012  افزایش دهد. Mepco  نیز همچنین تصمیم دارد با نصب چهارمین ماشین کاغذسازی ظرفیت تولید خود را به یک میلیون تن در سال در محدودۀ گراماژ حدود 75-450گرم برساند . این طرح شرکتMepco  موقعیت آن را بعنوان بزرگترین تولیدکننده کاغذ بسته بندی نه تنها در حوزۀ خلیج فارس بلکه در خاورمیانه و شمال آفریقا نیز قویتر می کند .

مقوای چند لایه :

بعد از کارخانه کاغذObeikan در عربستان شرکت Queenex در امارات متحدۀ سعی دارد ظرفیت تولید خود را به  90000تن در سال افزایش دهد البته این پروژه تاخیر زیادی داشته است .

جدول4-ارزیابی مصرف سال2006
کشور	کرافت	وایتاپ کرافت لاینر	تست لاینر	وایتاپ تست لاینر	فلوتینگ نیمه شیمیایی	فلوتینگ	جمع کل
عربستان	120	8/28	8/130	8/22	8/22	6/213	8/538
امارات عربی	57	23	72	12	18	87	269
کویت	2/13	4/2	8/10	6	4/2	2/19	54
قطر	2/1	12/0	2	75/0	2/1	2/1	76/5
عمان	6	5/2	4/8	75/2	2	4/14	05/36
بحرین	75/3	5/1	8/4	25/0	1/1	6/12	24

شبکه جمع آوری ضایعات :

بطور کلی دو محرک اساسی ، یکی شرایط اقتصادی و دیگری ملاحظات زیست محیطی باعث توسعۀ سیستم بازیافت شده است . ملاحظات اقتصادی همیشه یک عامل کلیدی است . اما از سال 1980 موجی از تشکلهای مصرف کنندگان زیست گرا از قبیل صلح سبز و تشکلهای رشد یافتۀ دیگری در سر تا سر دنیا  بوجود آمده است .

نتیجه فشارهای سیاسی و اقتصادی در دهۀ 1990 باعث شد که مسائل زیست محیطی با مسائل اقتصادی جایگزین شود و در طی این مدت بود که بازیافت الیاف ثانویه به سرعت رشد کرد .

ایجاد کارخانه های کاغذسازی با ظرفیت بالا در عربستان نیاز به واردات 100% خمیر مورد نیاز خواهد داشت که مقرون به صرفه نمی باشد در ضمن جمع آوری کاغذ بازیافت نیز صرفه اقتصادی لازم را در این کشور ندارد .

نرخ بازیافت در عربستان سعودی هنوز نسبتاً در مقایسه با کشورهای پیشرفته کمتر است  و 28% ارزیابی شده است . مصرف سرانۀ کاغذ و مقوا 39کیلوگرم در سال است که مقدار مطلوبی نمی باشد .

سرمایه گذاریها

سرمایه گذاریهای  زیادی به منظور بهبود فرایند جمع آوری کاغذ باطله و تبدیل آنها به انواع الیاف بازیافتی با کیفیت بالا به منظور تولید کاغذ فلوتینگ و لاینر با مشخصات خوب و مورد نیاز انجام شده است . در هر صورت  این مهم است که کاغذهای جمع آوری شده بخوبی طبقه بندی شده و عاری از آلاینده ها باشد تا بتوان بعنوان مواد اولیه مناسب از آنها در تهیه کاغذهای با کیفیت بهتر استفاده گردد .

Mepco تنها کارخانۀ منطقه است که یک شبکۀ بی نظیر جمع آوری کاغذهای بازیافت (OCC&NDLK) در عربستان سعودی دارد .

تا سال 2001 هیچ شبکۀ سازماندهی شده ای در عربستان جهت جمع آوری کاغذهای بازیافتی وجود نداشت . Mepco تعدادی از تجارکوچک و جمع آوری کننده های کاغذهای بازیافتی را در اختیار خود دارد شرکتهایی که کاغذهای بازیافتی را از سوپرمارکتها و کارخانجات بسته بندی و خیابانها جمع آوری می کنند . کاغذهای بازیافتی در عربستان یکی از تمیزترین و قویترین کاغذهای بازیافت می باشند .

در سال 2001Mepco یک شرکت کوچک جمع آوری ضایعات به نام WASCO را خریداری کرد این شرکت در حال حاضر یکی از بزرگترین شبکه های جمع آوری ضایعات در خاور میانه می باشد Mepco با برنامه ریزی های خوبی که جهت مطابقت نیازمندیهایش برای بازیافت اتخاذ نموده در حال حاضر مشکلی از لحاظ دسترسی به الیاف بازیافتی ندارد شرکتWASCO در حدود 18000تن در سالOCC جمع آوری می کند .

هدف شرکت کاغذسازی Mepco

هدف شرکت کاغذسازی Mepco همواره ارتقای استانداردهای تولید و رسیدن به استاندارد جهانی و ایفای نقش سازنده در انتقال تکنولوژی و تولیدات مدرن  می باشد .

یکی از تعهدات Mepco بهبود اثبات کیفیت در محصولات خود می باشد . Mepco همواره این اطمینان را حاصل می کند که هیچ رول کاغذی بدون بازرسی و کنترل کیفیت از شرکت خارج نمیشود .

Mepco یک سیستم کنترل کیفیت بسیار سختگیرانه در کارخانه جده دارد . محصولات شرکت حول محور کیفیت          شکل میگیرد و همواره مراقب مشتریان بوده و به شکایت و پیشنهادات آنها که باعث بهبود و پیشرفت شرکت می شود اهمیت  می دهد .

منطقه حوزۀ خلیج فارس از لحاظ دسترسی به منابع طبیعی شدیداً تحت فشار میباشد و آب به اندازۀ کافی وجود ندارد. کارخانه کاغذسازی در مقایسه با صنایع دیگر آب زیادی مصرف می کند . برای مثال در عربستان کارخانجات کاغذسازی میانگین حدود 3 تا 5 متر مکعب در هر تن مصرف می کنند .

شرکتMepco که در جده واقع شده است در حال استفاده از یک سیستم تصفیه آب با سیستم  اسمز معکوس میباشد که پساب کارخانه توسط این سیستم تصفیه شده و آب تمیز و بهداشتی و بدون باکتری برای تولید آماده میشود .

تولیدکنندگان کاغذ

تولیدکنندگان کاغذ برای تهیه مواد اولیه و آخال مورد نیاز  با مشکلات گوناگونی روبه رو هستند در عربستان تعرفه و مالیات   برای واردات و صادرات آخال وجود ندارد بنابراین برای صادرکنندگان وجمع آوری کننده های آخال بهتر است که آخال را به بازارهای جهانی مانند چین و هند صادر کنند بنابراین بازارهای محلی به واردات مواد اولیه که خیلی هم ارزان نیست متمایل میشوند .

صنعت منطقه خلیج فارس با بازارهای خارجی  رقابت سختی را پیش رو دارند. فشار رقابت در بازارهای جهانی از سال 2006تا به حال به کشورهای این منطقه کمک کرده تا از لحاظ تکنولوژی و اقتصادی ارتقاء پیدا کنند.

بهر حال تولیدکنندگان شرایط سختی پیش رو دارندو باید به منظور رشد و توسعه و باقی ماندن در صحنه رقابت بین المللی برخی سیستمها را ارتقا دهند تا بتوانند نجات پیدا کرده و رقابت کنند .